ویروس کرونای جدید (SARS-CoV2) احتمالا مدت‌ها پیش از آنکه به‌طور رسمی شناسایی شود، در اروپا درحال گردش بوده است. نتایج بررسی آب فاضلاب نشان داده است که این عامل بیماری‌زا از اوایل دسامبر به ایتالیا راه یافت. با کمال تعجب، پژوهشگران دانشگاه بارسلونا در اسپانیا نیز به‌تازگی هنگام آزمایش نمونه‌های پساب تصفیه‌نگردیده دریافتند که آثار ویروس در این کشور به ۱۲ مارس ۲۰۱۹ (۲۱ اسفند ۹۷) بازمی‌گردد.

نسخه‌ی پیش‌انتشار مطالعه‌ی یادگردیده چندی پیش در وب‌سایت medRxiv دردسترس قرار گرفت. بااین‌حال، مقاله‌ی پژوهشگران اسپانیایی درجریان آمادگی برای انتشار در نشریه‌ای علمی ازسوی متخصصان خارجی مورد انتقاد قرار گرفته است. تا زمانی‌که فرایند داوری همتا به پایان نرسد، یافته‌های این پژوهش را باید با دیده‌ی شک و تردید نگاه کرد. در هرصورت، پژوهش دانشمندان چگونه انجام گردید و آن‌ها دقیقا به چه چیز پی بردند؟

یکی از یافته‌های اولیه درباره‌ی کووید ۱۹، این بود که ویروس عامل ایجاد آن در مدفوع افراد آلوده پیدا می‌شود. همان‌طور که ویروس به روده‌ی بیمار راه پیدا می‌کند (جایی که موجب بروز علائم گوارشی می‌شود)، لایه‌ی پروتئین بیرونی خود را از دست می‌دهد؛ اما قدری مواد ژنتیکی به‌نام RNA در مسیر خروج از بدن سالم باقی می‌ماند و در مدفوع ظاهر می‌شود. در این نقطه، باقیمانده‌ی ویروس تا آنجا که شواهد موجود به ما می‌گویند، دیگر قادر به بیماری‌زایی نیست.

پیداگردیدن ذرات RNA ویروس کرونا در پساب تصفیه‌نگردیده، برای ردیابی شیوع بیماری سودمند است، درواقع، آن‌ها می‌توانند پیش‌بینی کنند که یک هفته تا ۱۰ روز پیش از ثبت موارد رسمی، شیوع بیماری در کدام مکان ممکن است رخ دهد؛ زیرا پیش از آنکه علائم ابتلا به کووید ۱۹ در افراد ظاهر شود، آن‌ها می‌توانند ویروس کرونا را منتشر کنند. این افراد بدون علامت سپس باید به اندازه‌ی کافی بیمار شوند تا تحت آزمایش قرار گیرند و صبر کنند تا نتیجه به‌دست آید تا درنهایت به‌عنوان یک مورد رسمی ابتلا شناخته شوند. این فرایند تقریبا یک هفته یا بیشتر به‌طول می‌انجامد.

درنتیجه، بسیاری از کشورها ازجمله اسپانیا اکنون به‌منظور یافتن آثار ویروس کرونا درحال نظارت بر فاضلاب هستند. در مطالعه‌ی به‌خصوص اخیر، همه‌گیرشناسان فاضلاب درحال بررسی نمونه‌های منجمد پساب از بین ژانویه‌ی ۲۰۱۸ و دسامبر ۲۰۱۹ بودند تا دریابند ویروس نخستین بار چه زمانی به شهر بارسلون وارد گردید.

^{متخصصان درسرتاسر جهان با هدف یافتن ردپای ویروس کرونا در حال نظارت بر فاضلاب هستند}

پژوهشگران اسپانیایی به شواهدی از وجود ویروس در ۱۵ ژانویه‌ی ۲۰۲۰ دست یافتند؛ درحالی‌که نخستین موارد رسمی در این کشور ۴۱ روز بعد در ۲۵ فوریه‌ی ۲۰۲۰ شناسایی گردید. تمام نمونه‌ها پیش از این تاریخ به‌جز یک استثنا منفی بود. این نمونه از ۱۲ مارس ۲۰۱۹ با تست تشخیصی PCR مثبت اعلام گردید. واکنش زنجیره‌ای پلیمراز یا پی‌سی‌آر روش استاندارد آزمایش برای تشخیص ابتلای افراد به کووید ۱۹ است.

پی‌سی‌آر شامل دریافت نمونه از بزاق، مخاط، پساب منجمد یا هر چیز دیگری است که گمان می‌رود حامل ویروس باگردید. در آزمایش بدین شیوه، تمام مواد غیرضروری از نمونه حذف و سپس RNA که رشته‌ای واحد از مواد ژنتیکی است، به DNA تبدیل می‌شود. سپس DNA در چرخه‌های پی در پی تکثیر می‌شود تا وقتی ذرات کلیدی مواد ژنتیکی که فقط در ویروسی به‌خصوص وجود دارد، به‌اندازه‌ای فراوان باگردید که با شناساگر فلوئورسانس تشخیص داده شود.

در آزمایش ویروس کرونا، دانشمندان معمولا بیش از یک ژن را تشخیص می‌دهند. در مورد اخیر، پژوهشگران سه ژن را آزمایش کردند و از این بین برای نمونه‌ی متعلق به مارس ۲۰۱۹ (ژن RdRp) به نتیجه‌ی مثبت رسیدند. آن‌ها دو بخش از این ژن را بررسی کردند و هردو فقط درحدود چرخه‌ی ۳۹ام تکثیر، شناسایی گردیدند. قطعیت تست‌های پی‌سی‌آر با افزایش دور تکثیر کاهش می‌یابد و دانشمندان معمولا از ۴۰ تا ۴۵ دور تکثیر استفاده می‌کنند.

در ادامه بخوانید:

توضیحات متعددی می‌توان برای نتیجه‌ی مثبت مارس ۲۰۱۹ ارائه داد. یک توجیه این است که ویروس کرونا در سطحی بسیار پایین در فاضلاب وجود دارد. دلیل دیگر این است که واکنش تست به‌طور تصادفی در آزمایشگاه به ویروس کرونا آلوده گردید. ازآنجا که نمونه‌های مثبت به‌طور منظم به‌کار گرفته می‌شوند، این اتفاق معمولا در آزمایشگاه‌ها رخ می‌دهد و امکان دارد جلوگیری از آلوده‌گردیدن سایر نمونه‌ها توسط آثار بسیار اندک نمونه‌ای مثبت دشوار باگردید.

توضیح دیگر این است که RNA یا DNA دیگری در نمونه وجود دارد که به‌قدر کافی به قطعه‌ی هدف آزمایش شبیه است تا در دور ۳۹ام تکثیر، نتیجه‌ی مثبت دهد. برای آنکه نتیجه بگیریم نمونه، حامل ویروس کرونای جدید است، باید آزمایش‌های بیشتر انجام شود. همچنین لازم است یافته‌ای به این بزرگی جداگانه به‌دست آزمایشگاه‌های مستقل تکثیر شود.

یک نکته‌ی غیرعادی درباره‌ی یافته‌ی جدید، مغایرت آن با داده‌های همه‌گیرشناسانه‌ی موجود درباره‌ی ویروس است. نویسندگان به هیچ گزارشی از رگردید شمار موارد ابتلا به بیماری‌های تنفسی در جمعیت محلی پس از تاریخ مارس ۲۰۱۹ اشاره نکرده‌اند. علاوه‌براین می‌دانیم ویروس کرونا دست‌کم در شکل کنونی به‌گردیدت واگیردار است. اگر نتیجه مثبت واقعی باگردید، نشان می‌دهد ویروس به‌اندازه‌ای دربین جمعیت منتشر گردیده بود که در نمونه‌ای ۸۰۰ میلی‌لیتری از فاضلاب شناسایی شود. اما درعین‌حال انتشار آن به‌مدت ۹ ماه به‌اندازه‌ای نبود که شناسایی شود؛ آن هم در زمانی‌که هیچ اقدامی برای کنترل و پیشگیری درحال انجام نبود. درنتیجه تا وقتی مطالعات بیشتر انجام نگردیده، بهتر است از پژوهش اخیر نتیجه‌گیری قطعی نکرد.